مشاهده37

یکی از اهداف برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت ها، ارائه اطلاعات لازم به جامعه در زمینه سموم و موادی است که به صورت بالقوه سمی می باشند و عدم رعایت نکات ایمنی و تماس مداوم با این سموم منجر به بروز عوارضی در انسان خواهد شد.

از آنجا که برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت ها در سال جاری با فراخوان جهانی سازمان جهانی بهداشت(WHO) در سال 2013 مبنی بر "حذف سرب و حذف تماس با آن در جوامع و پیشگیری از بروز مسمومیت با سرب در کودکان" همزمان شده است، ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم، توجه خاصی به موضوع مسمومیت با سرب در سال جاری معطوف داشته است. متن ذیل ماحصل مصاحبه روابط عمومی سازمان غذا و دارو با جناب آقای دکتر ملکی راد، در زمینه مسمومیت با سرب می باشد که توجه شما را به این مصاحبه جلب می نماییم:

جناب آقای دکتر ملکی راد لطفاً پیش از هر چیز ضمن معرفی خود، برای مخاطبین ماتوضیح دهید که در چه حوزه ای مشغول به فعالیت می باشید و نحوه ارتباط شما بامسمومیت های ناشی از سرب چگونه است؟

اینجانب علی اکبر ملکی راد عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و همکار پژوهشی مرکزتحقیقات علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران دارای دوPh.D.   در رشته هایفیزیولوژی و علوم اعصاب شناختی وفوق دکترا در زمینه سم شناسی محیطی هستم. ازسال 1381 در فیلد سم شناسی محیطی و از سال 1385 به طور ویژه در فیلد ارتباطسرب با علائم بالینی، پارامترهای خونی و اختلالات سایکولوژی ونوروسایکولوژیشناختی مشغول انجام پژوهش می باشم.

چرا فلز سرب ماهیتی سمی دارد؟

سرب یک گزنوبیوتیک محیطی است که در همه جا وجود دارد و می تواند باعث اختلالات فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و رفتاری در انسان و حیوانات گردد. متاسفانه مواجهه با سرب اجتناب ناپذیر است. زیرا استفاده از این فلز در زندگی روزمره انسان از محل کار تا خانه وجود دارد و همچنین سرب در محیط تجمع می یابد. بر  اساس اطلاعات آماری میلیون ها تن از سرب در هر سال تولید می شود و سرب چهارمین عنصر مورد استفاده در جهان می باشد که به طور اختصار به برخی از مکانیسم های  اثرات سمی آن اشاره می کنم.دراستخوان سرب سطوح درگردش 1و25 دي هيدروكسي ويتامين Dراتغييرميدهد وباعث تغییر در هموستازي كلسيم وعملكرد سلول استخوان مي شود. در سلول هايعصبي سرب جانشين كلسيم به عنوان پيامبرثانويه نرون ها شده و كانال ها كلسيموابسته به ولتاژرا بلوكه کرده و جريان كلسيم وآزادسازي نوروترانسميترها را بلوكه ميكند.اين عمل منجربه مهارانتقال سيناپس مي شود. بعلاوه نشان داده شده است که اختلال درآزاد سازي نوروترانسميتراز طريق پيوند سرب با پروتئين کيناز C امکان پذير است. اخيراً مشخص شده است که سرب، کالمودولين، پروتئين ديگر متصل شونده به کلسیم  که در اگزوسيتوز نوروترانسميتر دخيل است، را فعال ميکند.

سرب مي تواند از طریق جانشين شدن به جای کلسیم در فرايندهای وابسته به  کلسیم از جمله يادگيري ، حافظه ، رشد و تمايز سلول هاي عصبي و عملکرد حرکتي اختلال ایجاد کند.سرب همچنین در ایجاد اختلالات یادگیری، هوش و حافظه، پیش فعالی،شناختی، مشکلات رفتاري، عاطفي، مهارت هاي حرکتي دوران کودکي، مهارت هاي خواندن و رياضي و پرخاشگری نقش دارد. از طرف دیگر سرب می تواند سطوح داخل سلولی کلسیم در مویرگ مغزی، نرون ها، هپاتوسیت ها و سرخرگ ها را افزایش داده و باعث انقباض ماهیچه های صاف و ایجاد فشار خون بالا باشد. همچنین سرب با بیوسنتز هم از طریق مداخله با فروشلاتاز(Ferrochelatase)،آمینولولینیک (Aminolevulinic) اسید سنتتاز و آمینولولینیک اسید هیدروتاز باعث کاهش هموگلوبین و ایجاد آنمی می گردد که در افراد مواجهه یافته با دوز بالا دیده می شود. سرب همچنین جذب گلوتامات و فعاليت گلوتاماتسنتتاز رادرآستروسيت ها مهارميكند بنابراين با مهار توليد مجدد گلوتامات، باعث تحريكپذيري شديد مي گردد. سرب ذخيره نشده در بدن عمدتاً از طريق كليه ها به عنوان نمكقابل حل دفع مي شود و يا از طريق کلیرانس صفراوی به داخل لوله گوارش به شكلكونژوگه باتركيبات آلي كليرانس مي شود. تنفس به عنوان عامل اصلي دفع سرب آلي مي باشد. سرب اغلب درگلبولهاي قرمز (99%)يافت مي شود و به بافت نرم توزيع مي شود.به همین علت كبد، ريه، طحال و كليه داراي غلظت بالايي از این عنصر هستند. توزيع مجدد آن منجربه غلظت بالاي سرب استخوان مي گردد. سرب به طورمعمول در استخوان توزيعنمي شود بلكه در شرايط كلسيفيكاسيون در زمان مواجهه دراين نواحي تجمع مي يابد.سرب معدني متابوليزه نمي شود و تغيير شكل نمي دهد اما با انواع پروتئين ها و ليگاندهاي غيرپروتئيني كمپلكس می دهد. سرب آلي ازطريق واكنشدآلكالسيون((Dealkylation اكسيداتيوكه به وسيله P450كاتاليز مي شود در كبدمتابوليزه مي شود.

منابع آلودگی با سرب (اعم از منابع خانگی، صنعتی و محیط زیست) کداماست؟

این منابع عمدتاً شامل ظروف سفالی لعاب دار بویژه هنگامی که محتوی این ظروفاسیدی باشند، رنگ ها بویژه در خانه های قدیمی، چسب ها و پودرها، لوازم آرایشی، همچنین صفحات رنگین روزنامه ها و مجلات، آب، خاک،  گیاهان و موادغذایی می باشند.همچنین اسباب بازیها، خوردن گرد و غبار روی اشیاء، خاک، استنشاق هوای آلوده به سرب، حشره کش های استفاده شده در کشاورزی، سرب بنزین، معادن، غذا ها، آب مخصوصاً آبنگه داری شده در لوله های سربی، سرامیک، گیاهان دارویی و وسایل الکتریکی از منابع سرب می باشند.

همانطور که مستحضرید در کشور های پیشرفته، اتخاذ تصمیمات و برنامه ریزی ها، بهسمت حذف سرب از مصارف روزمره و خطرساز برای انسان بوده است. این روند از چهسالی آغاز شده است و کشورهای پیشرو در این زمینه کدامند؟

اکثر کشورهای دنیا در این خصوص برنامه ریزیهای دقیق و اقدامات لازم را جهت کنترل سرب انجام داده اند. به عنوان مثال غیر از چند کشور معدود از جمله کره شمالی و الجزایر، اکثر کشورها سرب را از بنزین حذف کرده اند. برخی کشورها در زمینه کنترل پیشرو بوده اند به عنوان مثال در کانادا استفاده ازسرب در لوله های آب تا سال 1975 و لحیم کاری تا 1986 مجاز بود. در استرالیا کنترل جدی سرب در محیط کار از سال 1994  شروع شده است. در امریکا حذف سرب از بنزین از سال 1976 شروع شد و کاهش درصد سرب در رنگ از سال 1950 شروع شد ودر سال 1978 استفاده از سرب در رنگ سازی ممنوع شد.در کشور چین حذف سرب از بنزین از سال 2000 شروع شده است.

 در کشور ایران جهت حذف یا به حداقل رساندن آلودگی ناشی از سرب تا این لحظه چهاقداماتی صورت گرفته است؟

دستور اجرایی کردن کنترل سرب از سال 1392 شروع شده و طبق برنامه زمان بندیشده تا پایان سال 1392 نتایج ناشی از اقدامات جمع بندی خواهد شد. از اقداماتصورت گرفته تا کنون حذف سرب از بنزین و صنعت رنگ می باشد.

مسمومیت با سرب در چه افرادی شایع است و نحوه بروز مسمومیت با  سرب چگونهاست؟انسان از چه راههایی ممکن است با سرب تماس پیدا کند؟

 ابتدا بهتر است به محل های تولید سرب اشاره کنیم که شامل استخراج از معادن سربکه از سنگ معدن گالن، سروسیت و آنژلسیت استخراج می گردد. ذوب وپالایش سرب کهسرب ذوب شده از کنسانتره تولید می شود، مصارف سرب و ترکیبات آن که اکسیدسرب مهمترین ترکیب سرب جهت استفاده در حالت های خالص، آلیاژی یا به صورتترکیبات شیمیایی می باشد که عمدتا به صورت پودری و دانه ای استفاده می گردد. فلزنرم و سنگین سرب در ساخت صفحه های باطری، لوله های سربی، صنایع اتومبیلسازی، صنایع رنگ، سرامیک، کاشی، لاستیک سازی و...همچنین آرسنات سرب در تولیدحشره کش ها و نیترات و کرومات سرب به عنوان ماده رنگی استفاده می شوند.بیشترین مصرف فلز سرب در بخش ترابری و الکتریکی می باشد. صنایع باطری سازی، رنگ سازی، کابل سازی و صنایع شیمیایی شامل صنعت نفت و صنعت پالایش و ذوب،کبریت سازی، انواع پلاستیک و ساختمان سازی و در صنایع مهندسی و الکترونیک بهصورت لحیم استفاده می گردد که در افراد مرتبط با این مشاغل مواجهه با سرب ایجادمی گردد. جذب سرب در این افراد تحت تاثیر سن، رژیم غذایی، وضعیت آهن و کلسیم بدن و همچنین ویژگی فیزیکوشیمیایی ذرات جذب شده (اندازه، شکل معدنی، حلالیت) وگونه های مختلف سرب دارد.

چرا مسمومیت با سرب در کودکان و زنان باردار دارای اهمیت بیشتری است؟

 جفت و سد خونی مغزی حفاظت کاملی از عدم نفوذ پذیری به سرب را ندارند و به همیندلیل سرب از این سیستم ها به آسانی وارد بدن جنین و کودکان می گردد و از طرفدیگر سلول های آندوتلیال که مویرگ های مغز در حال رشد را تشکیل می دهند نسبت بهاثرات سرب از سلول های بالغ حساس ترند و لازم به ذکر است که با توجه به دورهبحرانی اثرات سرب روی مغز که کمتر از دو سال است مواجهه باسرب باعث اختلالاتشناختی می گردد. به نظر مي رسد جذب گوارشی سرب در کودکان بيشتر از بزرگسالان است. از طرف دیگر بانوان بسیار بیشتر از آقایان حساس هستند و احتمالاً بیش از مرداندچار تغییرات اریترپوئری می گردند.

علایم مسمومیت با سرب در انسان چیست؟

شامل مسمومیت حاد و مزمن می باشد که در نوع حاد مواجه با سرب بالا از طريق دستگاهگوارش يا تنفس منجر به گرفتگي عضلاني،دردهاي شكمي كوليكي و يبوست مي شود.دردهاي شكمي شديد، همراه با تهوع، استفراغ و مدفوع خوني مي باشد. علايم ابتدايي مواجه با سرب شامل خستگي، حواس پرتي و درد هاي گوارشي واگي مي باشد.درد مفاصل، درد عضلات دست و پا می تواند رخ دهد. سردرد، گيجي، كاهش سطح هوشياري، كما، صرع، التهاب عصب بينايي و بي خوابي از علائم مسمومیت نورونی هستند. در مواجههبيشتر علايم سيستم عصبي مركزي شامل بي خوابي، گيجي، اختلال تمركز و حافظهبيشترديده مي شود در مواجهه های طولانی مدت نوروپاتي حركتي انتهايي، آنسفالوپاتي،صرع و كما می تواند بروز کند. اختلالات سیستم تولیدمثلی مانند نازایی در مردان، سقطخود به خودي،آرتريت ناشي از نقرس و اختلالات کلیوی گزارش شده است.

در مسمومیت مزمن، آنمی رنگ پريدگي ظاهر شده و زردي يا يرقان ممكن است در هموليز حاد ديده شود.آزمایش لثه، یک خط خاکستری- آبی (خط سرب) را نشان می دهد.

نحوه تشخیص مسمومیت با سرب چگونه ممکن است؟

متداول ترین تظاهر کلینیکی مسمومیت با سرب کولیت روده ای (اسپاسم روده کوچک) است و معمولا حالت توسعه یابنده داشته و همیشه با یبوست شدیدی همراه است. درد در اطراف یا پایین ناف متمرکز می باشد. نشانه دیگر مسمومیت خاکستری رنگ شدن لثه ها است. لازم به ذکر است جهت سنجش تماس از سنجش محیطی و سنجش بیولوژیک استفاده می شود.

برای درمان فردی که با سرب مسموم شده است چه اقداماتی باید انجام شود؟ آیا برایدرمان این مسمومیت باید به پزشک مراجعه شود و یا مسمومیت خود به خود بهبود مییابد؟

درمان اصلی در این افراد استفاده ازعوامل شلاته كننده دي مركاپرول ( dimerceprol) وCaNa2-EDTA  جهت كاهش سرب بالاي جذب شده بدن می باشد.پني سيلامين(penicillamine) هم به عنوان شلاته كننده دهاني استفاده مي شود، گرچه تاثیرآن مثلEDTA نیست. در بيماران با اختلالات کلیوی، چون دفع عمدتاً به جاي ادرار در صفرا است، دي مركاپرول توصيه مي شود. EDTA سرب را از استخوان ها به بافت نرم حرکت میدهد و مي تواند سميت حاد را شديدتر كند در صورتی که همراه دي مركاپرول داده نشود. دردرمان بچه ها با سرب خون بيشتر از45g/dl (succimer) DMSA  تنها عامل شلاتهكننده دهاني توصيه شده و  موردتاييدFDA  می باشد.

چگونه می توانیم از تماس و بروز مسمومیت با سرب خصوصاً در کودکان پیشگیرینماییم؟

در کارگران باید توجه کاملا دقیق در خصوص منبع غبار یا بخارات داشته و اقدامات کنترل تکنیکی در مکان های ضروری اعمال گردد. مصرف غذا و آشامیدنی در اطاق های کار ممنوع شده و کشیدن سیگار در حین کار متوقف شود. کارگرانیکه سرب زیادی را جذب کرده اند، بایستی از تماس با سرب منع شوند تا وقتی که آزمایشات دوره ای بعدی نشانگر کاهش مقادیر خطرناک قبلی باشد. با توجه به اینکه مسمومیت بچه ها از طریق گرد و غبار، خاک، غذا، آب و تکه های رنگ می باشد در این خصوص توجه لازم به این موارد جهت پیشگیری ضروری است.

جامعه، خانواده ها و دست اندر کاران صنعت، چه اقداماتی باید انجام دهند تاآلودگی ناشی از سرب در کشورمان به حداقل برسد؟

با توجه به اینکه مسمومیت ناشی از سرب به طور کامل قابل پیشگیری است نسبت به کنترل و حذف سرب و کاربرد حداقلی آن باید اقدامات مقتضی صورت پذیرد. استفاده از وسایل ایمنی بهداشتی مخصوصاً در صنعت و کشاورزی با جدیت بیشتری کنترل گردد. از طرف دیگر ارتقاء سطح آگاهی افراد در خصوص تاثیرات سمی این عنصر بسیار ضروری می باشد.

از وقتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزاریم