مشاهده شماره خبر3946

 این روزها اما انگار این خاطره دوران کودکی محقق شده و جوانان بسیاری را می‌بینیم که چند بسته از همین قوطی‌ها را در دست دارد و چند ماه بعد توسعه غیر قابل‌باوری در بعد طول و عرض پیداکرده است. اسفناج‌هایی که امروز نام‌هایی همچون کراتین، پروتئین، گلوتامین، آمپول سوما و... بر روی آنها گذاشته‌شده است. در این پرونده به دنبال این رفته‌ایم که از صاحب نظران این حوزه بپرسیم، چقدر این قوطی اسفناج با آن قوطی اسفناج و چقدر این ملوان‌های زبل با آن ملوان زبل توفیر دارد.

جوانان زیادی هستند که این روزها تحت تأثیر بمباران تبلیغاتی شبکه‌های ماهواره‌ای، مربیان بدن‌سازی باشگاه‌های ورزشی یا هم‌سن و سال‌هایشان هزینه‌های چندصدهزار تومانی و حتی میلیونی را آن‌هم به صورت ماهانه برای تهیه مکمل‌هایی تحت عنوان مکمل‌های غذایی، متحمل می‌شوند تا شکمشان را شش تکه کرده و به بازوانشان حجم دهند و به‌اصطلاح خودشان هیکلی گلدانی بسازند، تی‌شرت‌های چسبانشان نیز بر تن بنشیند. به سراغ صاحب نظران این حوزه رفتیم تا درباره چندوچون این مکمل‌ها بپرسیم.

باشگاه‌های ورزشی و بدن‌سازی در قبضه مکمل‌هایی است که داعیه‌دار تأثیرات معجزه‌آسا بوده و مدعی هستند طی زمانی کوتاه، ظاهر فرد را به صورت دلخواه درآورده، بدن را حجم داده، شکم را شش تکه کرده و قد را نیز بلند می‌کند. این تبلیغات اثرگذاری زیادی به‌ویژه در گروه‌های نوجوانان و جوانان که به دنبال ظاهری جذاب‌ترند، داشته و آنها را به‌سوی استفاده از این مواد آن‌هم بدون مراجعه به پزشک متخصص می‌کشاند.

به یکی از باشگاه‌های مرکز شهر می‌روم. با مربی باشگاه مدتی صحبت می‌کنم، هرچند این صحبت‌ها بهانه‌ای است تا با یکی از جوانان این باشگاه به گفت‌وگو بپردازم. پس از مدتی این فرصت را به دست می‌آورم. هنوز بدنش آن‌چنان‌که باید باد نکرده و مشخص است یا تازه‌کار است و یا اهل چندهفته‌ای باد کردن نیست. «جواد. ه» با اشاره به تجربه خود درزمینه مصرف مکمل‌ها، می‌گوید: «در بدو ورودم به یکی از باشگاه‌های ورزشی، زمانی که از لاغری خود گلایه‌مند و به دنبال راهی برای رهایی از آن بودم، با وعده‌ای مبنی برافزایش وزن طی دو هفته از سوی مربی باشگاه روبرو شدم. در کنار ورزش، مصرف مکمل‌های دست‌ساز را به من توصیه کردند و طبیعتاً هزینه‌ای دو برابر آنچه وجود داشت نیز طلب کردند؛ اما زیر بار مصرف نرفته و بیرون آمدم. در بین دوستانم افراد زیادی را می‌بینم که با این نوع حرف‌ها وقت، انرژی و مهم‌تر از همه سلامتی خود را صرف این وعده‌های واهی می‌کنند.»

به سراغ باشگاه دیگری می‌روم و به همین شکل با یکی از جوانان این باشگاه صحبت می‌کنم. «محمد. ن» نیز با این استدلال که «می‌خواهم رو بیایم» جزو مصرف‌کنندگان پر و پا این مکمل‌هاست. البته او تجربه تلخی هم دارد و می‌گوید: «مکمل‌های خارجی که از یک بدن‌ساز مطرح گرفته بودم، عارضه داد، کبدم را به میزان پنج درصد چرب کرد و پزشک آزمایشگاه سریعاً با مشاهده نتیجه آزمایش متوجه مصرف پودر و مکمل بدن‌سازی شد. به همین دلیل چند ماه مصرف را قطع کردم و چند وقتی است که زیر نظر یک داروساز مصرف مکمل‌های جدیدم را آغاز کرده‌ام و طی دو هفته شش کیلو و 400 گرم اضافه کردم و از 79 کیلو به 85 کیلو و 400 گرم رسیده‌ام.»

سؤالی که پیش می‌آید این است که فارغ از تمام عوارض و تبعات مصرف این مواد، علت رشد روزافزون تمایل جوانان به مصرف پودرها و مکمل‌های بدن‌سازی چیست و چگونه می‌توان از حجم گرایش به آنها کاست و افراد را به سمت مصرف مواد طبیعی سوق داد؟ آیا این مواد آثار معجزه‌آسایی را که مبلغانشان مدعی هستند در بر دارند یا خیر؟ آیا اقدامات قانونی در جهت پیشگیری از ارائه این مواد در باشگاه‌های ورزشی به درستی صورت می‌گیرد؟

در این راستا و با توجه به همه‌گیری این موضوع میان نوجوانان و جوانان، با علی طاهری، متخصص پزشکی ورزشی و کنترل دوپینگ به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:

علی طاهری با بیان اینکه بحث مکمل‌ها دو قسمت دارد، یک حوزه آن ورزشی و دیگری حوزه تجاری آن است، گفت: «در قسمت تجاری بسیاری از شرکت‌ها و مافیاهای داخلی و خارجی وجود دارند؛ به نوعی بسیاری از مکمل‌های غیراستاندارد و مضر توسط شرکت‌ها و مافیاهای خارج از کشور تهیه و بسته‌بندی می‌شوند و حتی با پکیج‌های تقلبی و غیرواقعی به بازارعرضه می‌شوند. گاهی در این پکیج‌های تقلبی از برندها و اسامی غیرواقعی استفاده می‌کنند و در بعضی مواقع در آن جعبه و باکس محتویاتی وجود دارد که واقعیت آن روی جزئیات و اطلاعات مربوط به آن درج نمی‌شود. به این معنی که در داخل باکس استروییدها وجود دارد، اما روی جعبه فقط از ویتامین‌ها و مواد مجاز نام می‌برد.»

طاهری با اشاره به حوزه ورزشی در بحث مکمل‌ها، اظهار کرد: «قطعاً استفاده از هر مکملی حتی مکمل‌های مجاز و کاملاً سالم نیازمند پیش‌بینی‌های لازم براساس نوع، مقدار، زمان ورزش، سن و جنس فرد بوده و اگر این پیش‌بینی‌ها انجام نشود، می‌تواند عوارض و نتایج زیان‌آور بسیاری داشته باشد. برهمین اساس ما در حوزه ورزشی هم با افرادی مواجه می‌شویم که یا ناآگاهانه اقدام به توصیه، تجویز و مصرف مکمل‌ها می‌کنند یا با هدف سوء و منفعت‌طلبی این کار را انجام می‌دهند. هر دو این کارها یک برآیند دارد و آن ایجاد آسیب و صدمه به فرد است. گذر زمان نشان می‌دهد که مصرف غیراستاندارد مکمل‌ها با چه عوارض و چه تابلوهایی خود را نشان می‌دهد. بخش عمده‌ای از این داروها و مکمل‌ها جنبه درمانی دارد، به شرط اینکه در بعد مشخص و محدود استفاده شود، اما مصرف و استفاده آنها در حجم بسیار بالا و تنظیم مصرف 10 برابر حد مجاز آنها می‌تواند فرآیندهای تخریبی بسیاری داشته باشد که بسیاری از آنها با گذشت زمان مشخص می‌شوند.»

عوارض پزشکی مصرف داروها

وی ادامه داد: «البته به صورت کلی مصرف اکثر مکمل‌ها عوارض شایعی مانند ناهنجاری‌ها و ناراحتی‌های عصبی و روانی در پی دارد؛ به طوری‌که این افراد پرخاش‌جو و پرخاشگر شده و ثبات روحی و روانی خود را از دست می‌دهند، نظم خواب این افراد بر هم خورده و گاهی ممکن است خواب طولانی مدت داشته باشند و بعد از آن به تدریج زنجیره خواب آنها از هم گسیخته شود. مسئله دوم در رابطه با مصرف مکمل‌ها، عوارض کلیوی است. قطعاً ناهنجاری‌های کلیوی و مجاری ادراری یکی از شایع‌ترین عوارض استفاده نامناسب از مکمل‌هاست. همچنین ناهنجاری‌ها و نارسایی‌های جنسی و عقیمی و ایجاد عوارضی در تولید مثل این افراد، قطعاً از مواردی است که به طور جدی روی آن کار می‌شود. ناهنجاری‌های مربوط به کبد و عوارض گوارشی، ناراحتی‌های پوستی و... نیز از عوارض شایعی است که خود را نشان می‌دهد و نهایتاً این عوارض با تابلوهای مختلفی بروز می‌کند که سن، جنس، نوع ماده‌ای که مصرف می‌کند و بیماری‌های زمینه‌ای فرد در آن تاثیرگذار است.»

«نه» محکم به مکمل در ورزش عمومی

وی در پاسخ به اینکه مبادی دسترسی به مکمل‌های مجاز کدام است، می‌گوید: «توصیه ما در حوزه ورزش عمومی و همگانی استفاده از مواد طبیعی، میوه‌جات و سبزیجات است، اما اگر فردی بخواهد در حوزه ورزش حرفه‌ای و قهرمانی قدم بردارد نیاز به مصرف مکمل‌هایی دارد که این براساس نوع ورزش و میزان ورزش متفاوت است. به همین علت توصیه می‌شود که افراد در ورزش قهرمانی با کارشناسان و پزشکانی که دارای تخصص در این حوزه هستند مشورت کنند. پزشکان براساس استانداردهای ورزشی دارو را تجویز نمی‌کنند، بلکه براساس یکسری استانداردهای درمانی که زیر نظر وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی است، توصیه و تجویز دارو را انجام می‌دهند. به همین دلیل اگر ورزشکاری قصد مصرف داروی خاصی را دارد و به پزشکی که نسبت به داروهای ممنوعه اطلاعات کمی دارد یا به‌روز نیست، مراجعه می‌کند، حتماً باید پزشک را آگاه کند.»

ممانعت‌های قانونی تجویز مکمل در باشگاه‌ها

این متخصص پزشکی ورزشی با بیان اینکه باشگاه‌ها به لحاظ قانونی به هیچ عنوان اجازه توصیه، تجویز، فروش و ارائه مکمل، نه تنها مکمل‌های دست‌ساز و غیراستاندارد بلکه مکمل‌های مجاز و استاندارد را ندارند، تصریح می‌کند: «به لحاظ قانونی هر باشگاهی که بخواهد در حیطه فروش، تجویز و توصیه به مکمل ورود پیدا کند، هم باشگاه و هم مربی متخلف بوده و براساس قوانین، محرومیت‌هایی را تجربه خواهد کرد که این محرومیت‌ها در برخی موارد محرومیت‌های ورزشی بوده و فرد را از حیطه ورزشی و مربیگری محروم می‌کند و در برخی از کشورها این محرومیت‌ها، محرومیت‌های اجتماعی است. طاهری می‌گوید: «اگر باشگاهی به توصیه، تجویز و فروش مکمل اقدام کند این به معنای این نیست که با گذشت زمان این موضوع فراموش شود، بلکه حتی بعد از گذشت دو یا سه سال که از مصرف آن مکمل بگذرد و بعدها متوجه شود که این مکمل غیراستاندارد و برای سلامتی مضر بوده است، آن باشگاه و فرد تجویز کننده باید به قانون پاسخگو باشد.»

جای خالی سازمان‌های بالادستی در نظارت بر مکمل‌های ممنوعه

طاهری نظارت بر عرضه و مصرف مکمل‌ها را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید:‌ «نظارت‌ها در این زمینه وجود دارد، اما با توجه به فضایی که در زمینه استفاده از مواد ممنوعه و مکمل‌ها است، هم در ورزش عمومی و هم در حوزه ورزش قهرمانی، این نظارت‌ها کافی نبوده و نیاز است که سازمان‌های بالادستی دخالت بیشتری داشته و قوانین بروزتری را جهت برخورد با ورزشکاران متخلف، باشگاه‌ها و افرادی که در ورزش عمومی و همگانی اقدام به سوءاستفاده و تجویز و فروش مکمل‌های غیرمجاز می‌کنند، داشته باشیم.»

گربه نظارت از موش دوپینگ فاصله نگیرد

وی مبحث دوپینگ را به ماجرای موش و گربه مانند می‌کند و می‌گوید: ‌«قوانین این موضوع باید مرتباً به روز شده و پیگیری‌ها ادامه یابد. از ابتدای تشکیل و فعالیت ستاد ملی مبارزه با دوپینگ که در سال 1382 آغاز شد تا به امروز هیچ‌گونه به روزرسانی در زمینه قوانین و تشکیلات مبارزه با دوپینگ صورت نگرفته است. اما امیدواریم این به روزرسانی هرچه زودتر انجام شده و کار به روزرسانی به گونه‌ای باشد که گربه از موش زیاد فاصله نگیرد.»

گفت و گو با حسن شکوهی، رئیس اتحادیه واردکنندگان مکمل‌های غذایی، رژیمی، ویتامینی و گیاهی ایران

وزارتخانه به جز داروخانه مجوزی برای فروش مکمل ورزشی صادر نکرده است

در رابطه با واردات و تولیدات داخلی مکمل‌های ورزشی آماری در دست هست که بتوان متوجه شد، سالانه چه میزان مکمل ورزشی، وارد، تولید یا مصرف می‌شود؟

هیچ آمار مشخصی که در این زمینه بتوان به آن استناد کرد وجود ندارد. ولی با توجه به آمار کلی جهانی نتایج خوبی حاصل می‌شود. آمار کلی مکمل در دو-سه سال گذشته در ایران عددی در حدود یک میلیارد دلار بوده است و سهم ما از بازار جهانی نیز یک درصد است. تا سال 2013 نیز میزان فروش مکمل‌ها در سطح دنیا عددی برابر صد میلیارد بوده است و در مقایسه با آمار مکمل در کشور، بازار ایران میزان مصرف متعادلی داشته و مصرف ما با میزان جمعیت کشور تناسب دارد و با توجه به هفت میلیارد جمعیت دنیا و هفت میلیون جمعیت مصرف‌کننده در ایران ما تنها یک درصد از مصرف‌کنندگان مکمل‌ها را شامل می‌شویم. ولی با این حال ما آمار و ارقام دقیقی در رابطه با اینکه هنوز چه تعداد مکمل ورزشی در کشور وجود دارد و چه تعدادی از افراد، آن را مصرف می‌کنند نداریم.

اخیراً البته وزارت بهداشت به ما این اختیار را داده است که آمار واردات شرکت‌ها را در سال گذشته بگیریم و آمارنامه‌ای درست کنیم که در یک ماه گذشته با وجود تلاش و پیگیری‌های ما غیر از یکی دو شرکت هیچ شرکت دیگری حاضر به ارائه گزارش‌های وارداتی خود در سال گذشته به ما نیست.

مگر طبق گفته خود شما این اختیار به شما برای بررسی داده نشده است؟

ما نمی‌توانیم چیزی را اجبار کنیم و تنها می‌توانیم از شرکت‌ها درخواست کنیم به میل خود آمار و گزارش‌های سالیانه خود را برای تنظیم آمار نامه در اختیار ما قرار دهند.

به نظر شما علت این عدم همکاری چه می تواند باشد؟

بسیاری از این شرکت‌ها آمار و سوابق خود را نگه نمی‌دارند و بعضی هم صرفاً تمایلی به در دسترس همگان قرار دادن پرونده‌های شرکت ندارند. از گمرک هم این اطلاعات را نمی توان استخراج کرد، چرا که آمار گمرک هم دقیق نیست.

به میزان مصرف ایران اشاره کردید. در مقایسه با مصرف جهانی، ما به لحاظ مصرف مکمل‌های ورزشی در چه سطحی قرار داریم؟

تا سال گذشته مصرف مکمل‌ها در کشور به شدت رو به افزایش بود. البته با میزان افزایش مصرف در سطح جهان هم همخوانی داشت و بعد در سال گذشته که جلوی واردات گرفته شد، طبیعتاً نرخ‌های مصرف کم شد و در سال 93 و 94 به دلیل اینکه پرونده‌های قبلی واردات توسط وزارت بهداشت ابطال شده و پروسه ثبت جدید شروع شده است و در پی آن میزان واردات در کشور هم پایین آمد. البته با این وجود نمی‌توان ادعا کرد، میزان مصرف در کشور هم به همین صورت کم شد و در همین زمان قاچاق نیز رایج شد و کسانی که می‌توانستند مکمل قانونی بیاورند و آنهایی که از پیش قاچاق وارد می‌کردند، هر دو گروه به راه‌های غیرقانونی روی آوردند. ولی درصد رشد در ایران با درصد رشد مصرف جهانی هماهنگ است و ایران بیشتر یا کمتر مصرف نمی‌کند. البته هند و چین رشد سریع‌تری دارند که به علت جمعیت و درآمد سالیانه بیشتر طبیعی هم هست.

چرا آمار کافی و مستدل برای میزان مصرف مکمل‌ها وجود ندارد؟

به این خاطر که مکمل‌ها از طریق داروخانه‌ها به فروش نمی‌رسند. حجم مکمل‌های ورزشی بسیار زیاد است و داروخانه‌ها این مواد حجیم و سنگین مثلاً 10 کیلویی را قبول نمی‌کردند تا در قفسه‌ها و انبار داروخانه نگهداری شود. این کار برای داروخانه‌ها به صرفه نیست و آنها ترجیح می‌دهند تا به جای فروش محصولات مکمل از مواد متنوع بیشتری استفاده کنند که جای کمتری می‌گیرد و سود بیشتری دارد. به همین علت محصولات از طریق باشگاه‌ها و کانال‌های پخش و بازار قانونی یا غیر قانونی توزیع می‌شوند و همین باعث می‌شود ما نتوانیم هیچ نظارتی روی میزان فروش و سپس مصرف این محصولات داشته باشیم.

مگر باشگاه‌ها این مجوز را ندارند که بتوانند خودشان محصولات را به فروش برسانند؟ از این طریق می‌توان در نظر داشت که چه میزان محصول در سال فروش رفته و مصرف شده است.

خیر، به حسب قانون، هر کالایی که وارد کشور می‌شود، باید توسط شرکت واردکننده شناخته شود و سپس از طریق سیستم‌های توزیع قانونی پخش و بعد، به فروش برسد. ولی سیر مکمل‌های ورزشی این روند و رویه را نداشته و شاید پنج درصد از آن هم از طریق به فروش نمی‌رسیده است.

غیر از کانال‌های قانونی، چه سازمانی روی پیدا کردن محصولات غیرقانونی وارداتی نظارت می‌کند؟

شما می‌گویید غیرمجاز. روی کانال‌های غیرمجاز، کسی نظارتی ندارد و اگر نظارتی می‌توانست باشد مسدود می‌شد. وظیفه پیدا کردن و مسدود کردن کانال‌های فروش هم کار وزارت بهداشت نیست، این کار به عهده سازمان مبارزه با قاچاق است. همچنین نیروهای انتظامی و نیروهای حراست مرزی هستند که می‌توانند جلوی این موارد را بگیرند. ولی وزارت بهداشت مسئولیتی در قبال پیدا کردن راه‌های غیرقانونی فروش محصول در کشور ندارد. این وزارتخانه تنها مسئول نظارت بر سلامت جامعه است و همچنین سلامت محصولاتی که خودش تضمین و تأیید می‌کند. برای مثال تبلیغاتی که در کانال‌های ماهواره‌ای انجام می‌شود، وزارت بهداشت تنها می‌تواند اعلام کند، این مواد مورد تأیید ما نیست و در غیر این صورت قدرت اجرایی بیشتری ندارد.

آیا برای مصرف مکمل‌های ورزشی در کشور حد و مرزی وجود دارد؟

قانون تجارت در کشور می‌گوید، هرکسی در انتخاب محل زندگی، مواد خوراکی و مواد مصرف‌کننده خود آزاد است. ما نمی‌توانیم به افراد اجبار کنیم چیزی را بخورند یا نخورند. از سوی دیگر واردات آزاد است و وزارت بهداشت تنها روی کیفیت واردات نظارت دارد نه روی کمیت آن. اما با توجه به مشکلات موجود در کشور و میزان مصرف افراد حتماً باید در زمینه چگونگی مصرف مکمل‌ها به مردم توسط وزارت بهداشت یا سازمان‌های ذی‌ربط اطلاع‌رسانی شود.

این کار تا حدی با این گفته که ورزشگاه‌ها باید حتماً متخصص داشته باشند انجام شده، اما خود این مطلب هم مشکل را حل نمی‌کند. چرا که پزشکان نیز علاقه دارند بیماران بیشتری داشته باشند و قطعاً امکان تجویز مکمل آنان بالا می‌رود. به هر حال خوشبختانه مصرف این مکمل‌ها رو به رشد است. خوشبختانه به این خاطر که سلامت مردم اهمیت دارد و افراد در وهله اول برای سلامتی و تناسب اندام بیشتر از مکمل استفاده می‌کنند. با توجه به فقر تغذیه‌ای موجود در کشور و مواد غذایی نامرغوب، این قضیه شاید در مواردی که درست مصرف شود، نتایج بسیار بهتری هم داشته باشد.

بنابراین وزارت بهداشت هیچگونه سیاست‌گذاری برای محصولات وارداتی و تولیداتی ندارد؟

چرا، وزارت بهداشت 800 پرونده مخصوص واردات را مجدداً مورد بررسی قرار داد که از آنها حدود 700 مورد ثبت شده بودند. هر کدام از این شرکت‌های واردکننده سالیانه تنها نزدیک به 15هزار یورو مکمل وارد می‌کنند. با یک حساب ساده 700 تا 15 هزارتایی عددی به دست می‌آید که سقف واردات سالیانه مکمل‌ها را نشان می‌دهد. وزارت بهداشت از این طریق می‌تواند به صورت غیرمستقیم روی میزان واردات نظارت داشته باشد. اگر که این میزان بیش از حد مورد نیاز کشور افزایش یابد، وزارت ارشاد جلوی ورود محصولات را می گیرد و تنها شرکت های معتبر می‌توانند تا سقف یک میلیون یورو واردات داشته باشند. ولی فعلاً سیاست وزارت بهداشت در این است که بین 300 تا 600 میلیون یورو بیشتر در سال واردات نداشته باشیم.